มหาจุฬาฯ งามสง่าสดชื่น กลางทะเลแห่งคลื่นลม (๑๐)

มหาจุฬาฯ งามสง่าสดชื่น กลางทะเลแห่งคลื่นลม (๑๐)
พระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ.ปยุตฺโต)

ตอน... ค้นไปค้นมา คอมมิวนิสต์หาย หาไม่เห็น

ถึงตอนนี้ แน่นอนว่า จะต้องแก้ปัญหาโดยด่วน อย่างน้อยหาพระเถระที่จะมาดำรงตำแหน่งดูแลรับผิดชอบส่วนงานที่อ้างว้าง หัวหน้าหายไปเรื่องหนึ่งที่ท่านผู้ใหญ่รีบเข้ามาแก้ไข คือ การรักษาบรรยากาศให้มีความอบอุ่นหรืออุ่นใจ และร่วมใจให้มั่นกันอยู่ ไม่ให้ใจหาย หรือเตลิดเพริดกันไปเสีย

ปรากฏว่า แทบจะทันทีนั้น องค์สภานายก คือพระพิมลธรรม นอกจากคงจะยุ่งกับการช่วยแก้ไขปัญหาในระดับงานบริหารแล้ว ก็ลงมาพบปะใกล้ชิดกับพระนิสิตทั้งหลาย

ที่ว่าแทบจะทันที คือ ในวันที่ ๑๐ มิ.ย. ๒๕๐๓ มีคำแจ้งมาให้นิสิตชั้นปีที่ ๓ รวมเข้าห้องเดียวกับชั้นปีที่ ๔ แล้วองค์สภานายกก็เข้ามาสนทนาอย่างกันเอง กลับนิสิตทั้ง ๒ ชั้นนั้นพร้อมทีเดียว และที่เดียวกัน ทำนองหลวงพ่อพูดคุยกับพระเณรในวัด

เวลานั้น ตึกใหญ่ ๓ ชั้นยังไม่เสร็จ พระนิสิตเรียนอยู่ที่ตึกโรงเรียนธรรมมหาธาตุวิทยาลัย ตามที่จำได้ น่าจะไม่ผิดว่า วันนั้น นิสิตชั้นปีที่ ๓ และปีที่ ๔ รวมกันในห้องท้ายสุดด้านตะวันออก ของตึกชั้นบน คือชั้นที่สอง

หลวงพ่อเข้ามาแล้ว ก็พูดทักทาย ให้ความรู้ เล่าเรื่องราวต่างๆ เมื่อพูดแล้ว ท่านก็ถามบ้าง พอจะถาม ก็เป็นธรรมดาว่า สามเณรที่มีอยู่องค์เดียว ซึ่งแปลกหมู่ กลายเป็นจุดเด่น หรือเป็นจุดสนใจ ท่านก็ถามผู้เล่านี้ว่า คำว่า "กุศโลบาย" หมายความว่าอย่างไร ผู้เล่าก็กราบเรียนตอบไป คงจะพูดยืดยาว จบแล้ว ท่านบอกว่าไม่ควรพูดอะไรง่ายๆ...แต่ยังเป็นเณร ไม่เป็นไร เด็กๆ ยังไม่ค่อยคิดอะไร

จากนั้น ท่านสั่งว่าเลิกเรียนแล้วให้ไปหา ท่านพูดท่านถามอะไรบ้าง จำรายละเอียดไม่ได้ ลงท้ายว่า ให้รักษาตัวให้ดี อย่าให้เป็นอัตตกิลมถานุโยค และขาดเหลืออะไรให้บอก แล้วให้ไปค้นศัพท์ "กุศโลบาย" และเขียนมาถวายท่านในวันรุ่งขึ้น
นี่เล่าไว้ให้เห็นบรรยากาศ เป็นเมตตาคุณของท่านผู้ใหญ่ แต่ความใกล้ชิดและบรรยากาศนี้ ไม่อาจดำเนินไปได้ เพระองค์สภานายกเองก็ประสบเหตุการณ์ร้าย อยู่ในข่ายของร่างแหที่ว่ามาแล้วนั้นด้วย และเรื่องราวข่าวร้ายก็กำลังกระชั้นเข้ามา ทำให้ท่านต้องใช้เวลากับเรื่องเหล่านั้น

(ม.ร.ว.คึกฤทธิ์ ปราโมช)

ดังนั้น ต่อจากนี้ เท่าที่จำได้ ก็ไม่มีการพบปะอย่างนั้นอีก ได้แค่เห็นเวลาท่านมีกิจผ่านไปในบริเวณวัด แต่ก็เห็นได้ว่าท่านมีเมตตาแก่ผู้เล่าเรื่อยมา พบเห็นคราวใด แม้แต่ไกล ท่านก็กวักมือเรียก หรือยิ้มให้ จนในที่สุด ทุกอย่างก็จบสิ้นไปตามกาล
ปัญหาอันกระทบมหาจุฬาฯ ครั้งนี้ เป็นเรื่องหยุดยาว ในสถานการณ์ช่วงนี้ งานอนุสรณ์มหาจุฬาฯ ที่กำลังเริ่มเตรียมการกันอยู่ ก็พลอยถูกปัญหากลบทับหมดความสำคัญไป ดังที่เรื่องราวดำเนินต่อไปว่า ในวันที่ ๑๔ มิ.ย. ๒๕๐๓ (รักษาการ) อธิการบดี ได้มีคำสั่งให้งดการจัดงานอนุสรณ์มหาจุฬาฯ ประจำปี ๒๕๐๓ โดยจะมีเพียงพิธีที่จัดเป็นการภายใน ในพระอุโบสถวัดมหาธาตุ

อย่างที่ว่าแล้ว เคราะห์ของชาวมหาจุฬาฯ ที่ถูกบังคับให้งดการจัดงานอนุสรณ์ฯ อีนี้กลายเป็นโชคดีของผู้เล่า ที่พ้นไปได้จากภาระของกิจกรรมออกงาน อันขัดต่ออัธยาศัย

ดังได้เล่าแล้วข้างต้น ในเดือนพฤศจิกายน ปี ๒๕๐๓ คือประมาณ ๕ เดือน หลังจากที่พบกับนิสิตปี ๓-๔ ดังเล่าข้างต้นแล้ว อธิบดีสงฆ์วัดมหาธาตุ ซึ่งเป็นสภานายกมหาจุฬาฯ โดยตำแหน่ง ได้ถูกถอดสมณศักดิ์ ฐานขัดพระบัญชาสมเด็จพระสังฆราช พ้นจากตำแหน่งเจ้าอาวาสวัดมหาธาตุ และจากความเป็นสภานายกมหาจุฬาฯ

(พระพิมลธรรม/อาจ ถูกจับสึก)

พอถึง พ.ศ. ๒๕๐๕ ด้วยข้อกล่าวหาในคดีคอมมิวนิสต์ทำนองเดียวกับสั่งการเลขาธิการ (ข้อหาที่แจ้งคราวนี้ว่า "มีการกระทำอันเป็นคอมมิวนิสต์ และกระทำผิดต่อความมั่นคงของรัฐภายในราชอาณาจักร") อดีตพระพิมลธรรมก็ถูกจับไปดำเนินการให้สละเพศและคุมขังไว้ที่สันติบาล

ต่อจากนี้ ขอเล่าอย่างย่นย่อรวบรัดว่า อดีตพระพิมลธรรมพำนักในที่คุมขังที่กองบังคับการตำรวจสันติบาล ๔ ปี จนกระทั่งเมื่อศาลทหารกรุงเทพ (ในสมัยปฏิวัติ) พิพากษายกฟ้อง ใน พ.ศ. ๒๕๐๙ จึงกลับสูงวัดมหาธาตุ และต่อมา ใน พ.ศ. ๒๕๑๘ หลังจากมหาเถรสมาคมมีคำสั่งให้ระงับอธิกรณ์ของท่านแล้ว ก็ได้มีประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานสมณศักดิ์กลับคืน

(พระพิมลธรรม ได้กลับคืนสู่ตำแหน่งเจ้าอาวาสวัดมหาธาตุฯ ดังเดิม
หลังต่อสู้กับความอยุติธรรม เป็นระยะเวลาทั้งสิ้น 21 ปี)

ครั้นแล้ว ในวันที่ ๔ มิถุนายน ๒๕๑๘ นายกรัฐมนตรี (ม.ร.ว.คึกฤทธิ์ ปราโมช) ได้มีบัญชาให้ ดร. นิพนธ์ ศศิธร รัฐมนตรีว่าการกระทรวงศึกษาธิการ อัญเชิญพัดประจำตำแหน่งไปถวายคืนแก่พระพิมลธรรม ที่ตำหนักสมเด็จ วัดมหาธาตุ

นับแต่เกิดคดีความใน พ.ศ. ๒๕๐๓ เมื่อพระพิมลธรรมพ้นจากตำแหน่งแล้ว พระธรรมรัตนากร (สวัสดิ์ กิตติสารเถระ) ได้ดำรงตำแหน่งอธิบดีสงฆ์วัดมหาธาตุ และเป็นสภานายกมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัยสืบมา โดยได้รับสถาปนาเป็นที่ พระธรรมปัญญาบดี ใน พ.ศ. ๒๕๑๙ แล้วต่อมา ถึงมรณภาพ เมื่อมีอายุ ๙๒ ปี ใน พ.ศ. ๒๕๒๓

 เมื่อพระธรรมปัญญาบดีถึงมรณภาพ ใน พ.ศ. ๒๕๒๓ แล้ว พระพิมลธรรมก็คืนสู่ตำแหน่งอธิบดีสงฆ์วัดมหาธาตุ และเป็นสภานายกมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย อีกวาระหนึ่ง รวมเวลาที่อยู่ปราศจากตำแหน่งทั้งสองนั้น ๒๐ ปี

ต่อมา ในปี ๒๕๒๘ พระพิมลได้รับการสถาปนาเป็นสมเด็จพระราชาคณะ ที่สมเด็จพระพุฒาจารย์ แล้วในที่สุด ถึงมรณภาพเมื่อมีอายุ ๘๖ ปี ใน พ.ศ. ๒๕๓๒  (โปรดติดตามตอนต่อไป...)

------------------------------

โดย: สำนักงานกำกับดูแลพระธรรมทูตไปต่างประเทศ วัดสระเกศ

ที่มา: หนังสือมหาจุฬาฯ งามสง่าสดชื่น กลางทะเลแห่งคลื่นลม: พระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ.ปยุตฺโต) พิมพ์ร่วมบำเพ็ญกุศลอุทิศถวาย ในงานพระราชทานเพลิงศพ เจ้าประคุณสมเด็จพระพุฒจารย์ (เกี่ยว อุปเสณมหาเถระ) อดีตเจ้าอาวาสวัดสระเกศ ประธานคณะผู้ปฏิบัติหน้าที่สมเด็จพระสังฆราช ๙ มีนาคม ๒๕๕๗